TILBURG – De Scandinavische landen lopen vrijwel voorop als het gaat om onderwijsontwikkeling en gepersonaliseerde onderwijssystemen. Vooral Finland lijkt een aanpak te hebben waar menig ander land wat van kan leren. Het Nederlandse onderwijssysteem werkt net even anders en wordt de afgelopen jaren steeds vaker onder de loep genomen met de vraag of deze wel goed werkt. We zetten hier wat zaken op een rijtje om te zien hoe het er in beide landen aan toe gaat. Misschien kunnen wij Nederlanders ook nog wat opsteken van het Noorden.
In Nederland start je op de basisschool, vervolgens ga je naar de middelbare school en als het allemaal even meezit, kies je een vervolgstudie. En dan heb ik het nog niet over extra opleidingen en masters. Die kun je natuurlijk ook nog volgen. In Finland ben je vanaf je zevende tot je zestiende leerplichtig. In deze periode van negen jaar ronden leerlingen de basisschool af. Daarna kunnen ze ervoor kiezen om langer door te studeren om zich te specialiseren.
Er hangt een informele sfeer in de Finse klassen. Kinderen lopen op hun sokken door het lokaal en noemen de leraar of lerares bij de voornaam. Er heerst een samenwerkingscultuur. Zodra een kind moeite heeft met bepaalde vakken of opdrachten, wordt het gekoppeld aan een kind dat wel goede prestaties levert op dat gebied.
Passend onderwijs voor elk kind
De Scandinavische landen scoren vrij hoog op het gebied van schoolprestaties in vergelijking met de andere OESO-landen (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling). Dat blijkt uit het PISA-onderzoek dat iedere drie jaar wordt uitgevoerd. In 2018 scoorde Finland voor de drie gemeten pijlers lezen, rekenen en natuurwetenschappen allemaal boven het gemiddelde van de onderzochte landen.
Deze goede prestaties kunnen te maken hebben met de manier waarop er les wordt gegeven. Zo hebben ze in Finland de Kunskapsskolan-methode uitgevonden. Dit is een methode om elk kind een passende vorm van onderwijs te bieden. Het is een onderwijsmethode die zich focust op persoonlijke doelen, coaching en leerstrategieën. Hiermee wordt er aandacht en ruimte geboden voor de talenten en ambities van elke leerling. De kinderen krijgen dus niet als klas allemaal dezelfde manier van onderwijs, maar iedere leerling wordt als individu gezien en krijgt de aanpak die het beste past.
Een oneerlijke basis
In Kenniscafé Groningen werd in 2021 het huidige Nederlandse onderwijssysteem besproken. Volgens Hilda Amsing, Hoogleraar Nederlandse Onderwijsgeschiedenis en Onderwijsdirecteur Pedagogische en Onderwijswetenschappen aan de RUG, is Nederland het enige land dat al zo vroeg begint met selecteren binnen het onderwijs. “Dat hebben we altijd al zo gedaan. Het onderwijssysteem dat wij hebben is in basale vorm eigenlijk precies hetzelfde als hoe we het in 1863 hebben ingevoerd.”
Dit systeem is gebaseerd op hoe het voor kinderen van hoogopgeleide ouders het beste werkt. Het bestaat uit een strak onderwijsschema, waarmee iedere leerling op hetzelfde tempo nieuwe informatie tot zich moet nemen. De leerlingen die het gegeven hebben om dit bij te kunnen houden, hebben hier baat bij. De leerlingen die eigenlijk een langzamere of andere aanpak nodig hebben om zich te ontwikkelen, krijgen vaak niet de ruimte om die tijd te nemen. En dat terwijl ze wel op een gezette tijd een bindende test, zoals de CITO-toets, moeten afleggen en een keuze moeten maken in wat ze willen doen in de toekomst.
Niet passend
Uit een artikel van Psychologie Magazine blijkt ook dat meerdere hersenonderzoeken bewijzen dat het huidige Nederlandse onderwijssysteem gewoonweg niet passend is voor ieder kind. Op basis van de persoonlijke hersenontwikkeling in combinatie met het gezette onderwijsschema, wordt een kind geregeld te vroeg of te laat blootgesteld aan bepaalde stof, zoals rekenen en lezen.
Met het gepersonaliseerde onderwijs zou de lesstof toegankelijker worden voor iedere leerling, omdat het wordt aangepast op het individu en meegaat met de persoonlijke ontwikkeling van het kind.
Inspiratie voor Nederland
Claudia Bolluijt, adjunct-directeur onderwijs en personeel op het d’Oultremontcollege in Drunen, legt uit dat de desbetreffende school is geïnspireerd door de Kunskapsskolan-methode van Finland. “Vijf jaar geleden zijn we gestart met een nieuwe lesmethode die zich voor de eerste- en tweedejaars richt op talentontwikkeling en zelfstandig werken op school.”
Zo kunnen de leerlingen zelf kiezen welke vakken ze willen volgen voor extra uitleg en gerichtere keuzes maken die hun eigen leerproces ten goede komt. Het zelfstandig werken zorgt ervoor dat het d’Oultremontcollege uiteindelijk een huiswerkvrije school wordt, legt de adjunt-directeur uit. Er zijn bijvoorbeeld stilteruimtes en gezamenlijke ruimtes om tijdens schooluren te kunnen werken aan opdrachten.
Onderwijs in ontwikkeling
Hoewel het d’Oultremontcollege begon met het idee in Nederland, zijn er nu een aantal andere scholen ook gestart met het bieden van talentlessen. “We blijven nadenken over nieuwe ontwikkelingen, want steeds meer scholen bieden hetzelfde als wij. Daardoor is er meer concurrentie en verandert onze positie op de markt.”
“We blijven nadenken over nieuwe ontwikkelingen”
De onderwijsontwikkeling is altijd in volle gang. Nu is het zo dat de leerlingen in de derde klas ‘traditioneel’ les krijgen. Iedereen krijgt les uit hetzelfde boek en één vak duurt vijftig minuten. Volgens Bolluijt gaat dit ook veranderen vanaf volgend schooljaar en zullen er voor de ouderejaars speciale ‘d’Ou-uren’ komen om hen ook gepersonaliseerde lessen te geven.
In Finland zijn er geen toetsen of proefwerken voor de hele klas. Het Finse systeem focust zich op de verschillende kwaliteiten van de leerlingen. Deze kwaliteiten kunnen niet beoordeeld worden met gestandaardiseerde toetsen. In het Nederlandse systeem gebeurt het nu nog wel dat alle leerlingen op één bepaald onderwerp worden getoetst. Claudia Bolluijt vertelt dan ook dat haar ideale plaatje bestaat uit gepersonaliseerde lessen en een eigen leerdoel voor elke leerling.
Fris in de les
Een andere reden dat de Scandinavische landen zo hoog scoren op de ranglijst van de OESO-landen, komt doordat de leerlingen veel buitenspelen. Ze krijgen drie kwartier les en daarna een kwartier pauze. Zo ontwikkelen kinderen sociale vaardigheden, zijn ze gefocust, kunnen ze meer concentratie opbrengen en zijn ze fris zodra ze het klaslokaal weer binnenlopen.
Regels voor docenten
Dan zit er ook nog een verschil tussen het Finse en Nederlandse systeem met betrekking tot de docenten. In Finland moeten alle docenten een masterdiploma, ofwel universitaire opleiding, hebben voordat zij voor de klas mogen staan. In Nederland moet je een afgeronde hbo-opleiding, in dit geval de pabo, hebben.
Anneli Rautiainen, hoofd van de innovatie-afdeling van het Finse nationale agentschap voor onderwijs, legt uit waarom het belangrijk is dat (Finse) leraren een master-diploma hebben. “We geloven dat een hoge opleiding ervoor zorgt dat zij het leerproces kunnen analyseren. Dat zij kunnen zien waarom een leerling goed presteert of juist niet en daar hun lessen op aan kunnen passen.”
Volgens haar kunnen docenten de juiste ondersteuning bieden aan de ‘zwakke presteerders’. Leraren zijn niet afhankelijk van bepaalde lesmethodes. Zij geven hun lessen volgens hun eigen manier, vorm en ingeving. In de laatste jaren van het verplichte onderwijs – als de leerlingen 13 tot 16 jaar oud zijn – zijn de leraren gespecialiseerd in verschillende vakken, zoals dat bij ons op de middelbare school is.
Hoe verder?
We kunnen dus nog veel leren van de Scandinavische landen op het gebied van gepersonaliseerd onderwijs. Een aantal scholen zijn al bezig met het personaliseren van de les, zodat de ‘traditionele’ lesvorm wordt losgelaten. Onderwijs ontwikkelt zich altijd, dus ook Nederland hoort niet langer stil te staan.
Wat vind jij? Moeten wij ons onderwijssysteem aanpassen op de Finse manier?
